Một số lưu ý khi lựa chọn nội dung, hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Việc lựa chọn nội dung và hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi ;à một công việc đòi hỏi sự tinh tế và hiểu biết sâu sắc về văn hóa, phong tục tập quán của từng dân tộc. Để đảm bảo tính  hiệu quả và khả thi cần lưu ý một số vấn đề cụ thể:
* Đối với việc lựa chọn nội dung PBGDPL
Thứ nhất, nội dung PBGDPL cần khai thác những mặt tích cực, tinh hoa trong luật tục của các dân tộc thiểu số
Mỗi một dân tộc đều có phong tục, tập quán riêng nên hầu như các dân tộc thiểu số vẫn sử dụng hệ thống luật tục. Trong đời sống, đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn tồn tại nhiều tập tục, hủ tục lạc hậu gây ảnh hưởng xấu đến cuộc sống của bà con như: hiện tượng để người chết lâu ngày, các nghi thức mai táng lạc hậu; ma chay, cưới hỏi thường mổ trâu, mổ lợn ăn uống linh đình dài ngày gây tốn kém; hiện tượng tảo hôn và thách cưới vẫn còn tiếp diễn; khi có người ốm không đưa ngay vào các trung tâm y tế mà còn nghe theo, tin theo thầy cúng, thầy mo gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người bệnh; thói quen đốt rừng làm nương rẫy…Điều đó ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả công tác PBGDPL. Một số phong tục đã trở thành luật tục, ăn sâu bám rễ, đi ngược lại tinh thần pháp luật, có ảnh hưởng hơn cả pháp luật.
Tuy nhiên, bên cạnh đó, cũng có những phong tục, tập quán tích cực, ảnh hưởng rất lớn đến việc củng cố niềm tin vào pháp luật, nâng cao nhận thức pháp luật, cũng như việc cư xử theo pháp luật của người dân. Thực tiễn cho thấy, dù chưa được công nhận là nguồn của các dân tộc thiểu số vẫn tồn tại với tính hợp lý của nó, cùng tham gia điều chỉnh các quan hệ xã hội, đặc biệt là trong đời sống dân sự. Trong nhận thức của người dân hiện nay đã có sự ảnh hưởng tư tưởng luật tục và làm hình thành những thói quen ứng xử hỗn hợp. Do đó, khi PBGDPL cho đồng bào dân tộc thiểu số cần thực hiện song song với giáo dục tri thức, tinh hoa của luật tục các dân tộc.[1]
Thứ hai, nội dung PBGDPL phải phù hợp với đặc thù văn hóa, phong tục tập quán
Nội dung PBGDPL phải tôn trọng và phù hợp với văn hóa, phong tục, tập quán của từng cộng đồng dân tộc thiểu số. Cần tránh áp đặt các quy định pháp luật mà không xem xét sự thích ứng của chúng với cách sống, lối tư duy, hay giá trị văn hóa của người dân.
Ví dụ: Khi xây dựng nội dung PBGDPL cần lưu ý đến các quan niệm truyền thống về quyền lợi, nghĩa vụ của các thành viên trong gia đình, làng xã hay vai trò của phụ nữ, trẻ em trong các cộng đồng.
Thứ ba, nội dung PBGDPL đảm bảo tính dễ hiểu và dễ tiếp cận
Nội dung pháp luật phải được chuyển tải bằng ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu, tránh sử dụng thuật ngữ pháp lý phức tạp. Đặc biệt, nếu có sự khác biệt về ngôn ngữ (như nhiều đồng bào dân tộc thiểu số nói tiếng mẹ đẻ), cần dịch nội dung sang tiếng dân tộc để người dân có thể tiếp cận.
Thứ tư, nội dung PBGDPL phải có tính thời sự
Điều này có nghĩa là, nội dung PBGDPL phải gần gũi, thiết thực, có liên quan mật thiết với đời sống của đồng bào DTTS&MN. Để thực hiện được điều đó cần thiết phải có khảo sát, đánh giá nhu cầu PBGDPL; nắm bắt tình hình tư tưởng, nhận thức về công tác PBGDPL để lựa chọn nội dung phù hợp, hiệu quả, đúng nhu cầu. Chỉ có những nội dung mà người nghe “cần” mới gây hứng thú, lôi kéo sự chú ý trong buổi PBGDPL. Hơn nữa, xây dựng nội dung PBGDPL cần dễ hiểu, ngắn gọn, lồng ghép với việc “lắng nghe” đồng bào dân tộc thiểu số để kịp thời tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cũng như tạo không khí gần gũi, cởi mở.[2]
Ví dụ: đối với địa phương thường xuyên xảy ra tình trạng vi phạm pháp luật, tội phạm về ma túy, buôn bán phụ nữ qua biên giới cần lựa chọn quy định của BLHS, Luật xử lý vi phạm hành chính…để tuyên truyền, phổ biến, giáo dục cho người dân hoặc những địa phương xảy ra tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết cần lựa chọn quy định trong Luật Hôn nhân và Gia đình, những tác hại của việc kết hôn cận huyết…để tuyên truyền, phổ biến.
Thứ năm, đổi mới nội dung PBGDPL theo hướng không chỉ đáp ứng nhu cầu kiến thức cơ bản về pháp luật, mà còn phải thiết thực, đáp ứng yêu cầu thực tiễn để một mặt nâng cao trình độ nhận thức, mặt khác giúp họ có khả năng vận dụng sáng tạo vào thực tiễn cuộc sống.
Công tác PBGDPL cho vùng đồng bào DTTS &MN chủ thể PBGDPL không chỉ đóng vai trò cung cấp, định hướng thông tin chính thống về chính sách, pháp luật mà qua đó còn nắm bắt tâm tư, tình cảm, củng cố niềm tin, tạo sự đồng thuận của đồng bào dân tộc thiểu số miền núi trong thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, góp phần ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh tại địa phương.
Tóm lại, việc lựa chọn nội dung PBGDPL cho đồng bào dân tộc thiểu số phải chú trọng tính khả thi, dễ hiểu và gần gũi với thực tiễn, đồng thời phải đảm bảo tôn trọng văn hóa, phong tục tập quán và tạo cơ hội cho cộng đồng dân tộc thiểu số thực thi quyền lợi và nghĩa vụ của mình trong xã hội.
* Đối với việc lựa chọn hình thức PBGDPL
Thứ nhất, trong quá trình sử dụng các hình thức PBGDPL cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số nên tận dụng vai trò của người có uy tín trong cộng đồng
Mỗi người trong cộng đồng đồng bào dân tộc thiểu số có thể có vị trí, chỗ đứng khác nhau, có những người là già làng, trưởng bản; có những người là trưởng tộc, đứng đầu một dòng họ; có những người đã, đang tham gia làm cán bộ, công chức trong hệ thống chính trị ở địa phương….là những người có uy tín trong cộng đồng, trong hoạt động PBGDPL cho vùng đồng bào DTTS&MN cần chú ý tới đối tượng này bởi họ là những người có ảnh hưởng lớn trong cộng đồng, có thể đào tạo, bồi dưỡng họ trở thành những tuyên truyền viên pháp luật trong chính cộng đồng họ cư trú. Điều này phù hợp với quy định của Luật PBGDPL năm 2012: “Nhà nước có chính sách đào tạo, bồ dưỡng, hỗ trợ người làm công tác PBGDPL, già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng các dân tộc thiểu số tham gia PBGDPL tại địa phương; tạo điều kiện để các tổ chức, cá nhân thực hiện hoạt động tình nguyện PBGDPL cho người dân ở vùng dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa…”; đồng thời, cũng phù hợp với Chỉ thị số 06/2008/CT-TTg ngày 01/02/2008 của Thủ tướng Chính phủ về phát huy vai trò của người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Thứ hai, Thường xuyên đổi mới hình thức PBGDPL gắn với vận động đồng bào dân tộc thiểu số chấp hành pháp luật, hướng hoạt động PBGDPL về cơ sở, trong đó tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, từng bước chuyển đổi số trong công tác PBGDPL cho nhân dân nói chung, cho đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng.
Thứ ba, để đạt được hiệu quả cao trong công tác tuyên truyền, PBGDPL cần kết hợp linh hoạt các hình thức tuyên truyền như: cấp phát ấn phẩm sách, báo, tạp chí, tờ rơi, tờ gấp tại chỗ và thực hiện trợ giúp pháp lý cho đối tượng thuộc diện trợ giúp pháp lý miễn phí sau buổi tuyên truyền. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền, PBGDPL cần được triển khai đồng bộ với các hoạt động hỗ trợ phát triển kinh tế, xã hội, ổn định đời sống vật chất của Nhân dân. Bởi, tỉ lệ hộ nghèo, cận nghèo ở vùng đồng bào DTTS&MN khá cao, đời sống kinh tế khó khăn đã ảnh hưởng đến ý thức chấp hành pháp luật của bà con nhân dân (cụ thể như số lượng thanh thiếu niên vi phạm pháp luật và số vụ mâu thuẫn, bạo lực trong gia đình có xu hướng gia tăng…). Vì vậy, công tác PBGDPL cho đồng bào dân tộc thiểu số miền núi không đơn thuần là một hoạt động chung chung, mà gắn liền với từng hộ gia đình, từng người dân đang sinh sống tại địa phương; và công tác này không chỉ dừng lại ở việc giới thiệu, truyền tải kiến thức pháp luật cho bà con mà còn gắn liền với hỗ trợ giải quyết các vấn đề liên quan đến chế độ chính sách, cải thiện cuộc sống.
Thứ tư, với đặc điểm địa hình đồi núi khó đi lại, đồng bào dân tộc thiểu số miền núi lại thường sống cách xa nhau, việc tập hợp tham dự các buổi tuyên truyền tập trung không thuận tiện. Do đó, trong hoạt động PBGDPL cần có sự phối, kết hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan như: lực lượng Công an, Bộ đội biên phòng, đặc biệt là UBND các cấp và lực lượng tuyên truyền viên, hòa giải viên triển khai giải pháp “đến từng nhà, gặp từng người”. Theo đó, các các bộ, người thực hiện công tác tuyên truyền sẽ đến từng hộ gia đình để có thể tuyên truyền, vận động, giải thích trực tiếp cho người dân hiểu các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, hiểu được quyền, nghĩa vụ cơ bản của mình.
Việc lựa chọn nội dung và hình thức PBGDPL phù hợp là yếu tố quan trọng để nâng cao nhận thức pháp luật cho đồng bào DTTS&MN. Bằng cách kết hợp nhiều hình thức, tận dụng nguồn lực và sự tham gia của cộng đồng, chúng ta có thể góp phần xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ và văn minh./.