Công tác Thi hành án dân sự sau sáp nhập - Góc nhìn từ thực tiễn

     Từ ngày 01/7/2025, hệ thống Thi hành án dân sự (THADS), Việt Nam đã được sắp xếp lại theo mô hình tinh gọn, bao gồm Cục Quản lý THADS, cơ quan THADS cấp tỉnh và các Phòng THADS khu vực. Sự điều chỉnh này nhằm hiện thực hóa chủ trương của Đảng về tinh gọn bộ máy nhà nước và đáp ứng yêu cầu nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác THADS trong thực tiễn. 
     Tuy nhiên, trong thời gian đầu triển khai thực hiện, không thể tránh khỏi những khó khăn, bất cập khi thực hiện các nhiệm vụ THADS. Do đó, trong phạm vi bài viết này tác giả sẽ tập trung phân tích những điểm mới về mặt pháp lý và thực tiễn sau sáp nhập, bao gồm sự thay đổi về tổ chức, thẩm quyền, phương thức quản lý và việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin. Từ việc nhận diện các khó khăn, vướng mắc, bài viết đề xuất những giải pháp thiết thực nhằm đảm bảo công tác THADS đạt hiệu quả cao nhất.
     1. Một số thay đổi quan trọng trong hoạt động thi hành án dân sự
     Thứ nhất, thay đổi mô hình tổ chức và hệ thống cơ quan THADS.
     Ngày 25/6/2025, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ký ban hành Quyết định số 1898/QĐ-BTP ngày 25/6/2025 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Quản lý THADS và các Quyết định thành lập THADS các tỉnh, thành phố. Các quyết định này là cơ sở pháp lý cho việc vận hành mô hình cơ quan THADS cụ thể, ở Trung ương, Tổng cục Thi hành án dân sự (thuộc Bộ Tư pháp) đã được tổ chức lại thành Cục Quản lý THADS và tại địa phương Cục THADS cấp tỉnh, Chi cục THADS cấp huyện chuyển đổi thành Cơ quan THADS cấp tỉnh và các Phòng THADS khu vực và chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01/7/2025.
     Do đó, mô hình mới bao gồm 34 Cục THADS tỉnh, thành phố với 355 Phòng khu vực trên toàn quốc. Sự sắp xếp này nhằm mục tiêu xây dựng hệ thống THADS tinh gọn, đảm bảo tính thống nhất, tập trung, giảm bớt đầu mối trung gian, từ đó nâng cao hiệu lực, hiệu quả điều hành.
     Thứ hai, thay đổi về thẩm quyền thi hành án dân sự.
     Việc sáp nhập kéo theo sự điều chỉnh về thẩm quyền của các cơ quan THADS, đặc biệt là ở cấp địa phương.
     Theo quy định tại khoản 9 Điều 2 Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2025 đã điều chỉnh thẩm quyền của cơ quan THADS để phù hợp hệ thống cơ quan THADS sau sáp nhập cũng như phù hợp với mô hình tổ chức tòa án mới. Theo quy định của Luật Thi hành án dân sự 2008, sửa đổi bổ sung năm 2014 về thẩm quyền thi hành án dân sự. Theo đó thẩm quyền cơ quan THADS cấp tỉnh được quy định như sau:
     “1. Cơ quan thi hành án dân sự cấp tỉnh có thẩm quyền thi hành các bản án, quyết định sau đây: a) Bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án nhân dân khu vực; bản án, quyết định sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh nơi cơ quan thi hành án dân sự có trụ sở; b) Bản án, quyết định của Tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao đối với bản án, quyết định của Tòa án nhân dân cấp tỉnh nơi cơ quan thi hành án dân sự có trụ sở; c) Quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm của Tòa án nhân dân tối cao đối với bản án, quyết định của Tòa án nhân dân cấp tỉnh nơi cơ quan thi hành án dân sự có trụ sở; d) Quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm của Tòa án nhân dân tối cao đối với bản án, quyết định của Tòa Phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao nơi Tòa án nhân dân cấp tỉnh đã xét xử sơ thẩm có trụ sở; đ) Quyết định của Tòa án nhân dân tối cao chuyển giao cho cơ quan thi hành án dân sự cấp tỉnh; e) Bản án, quyết định của Tòa án nước ngoài, quyết định của Trọng tài nước ngoài được Tòa án công nhận và cho thi hành tại Việt Nam; g) Phán quyết, quyết định của Trọng tài thương mại; h) Quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh của Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, Hội đồng xử lý vụ việc hạn chế cạnh tranh, quyết định giải quyết khiếu nại quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh của Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, Hội đồng giải quyết khiếu nại quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh; i) Bản án, quyết định do cơ quan thi hành án dân sự nơi khác ủy thác; k) Quyết định áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng bồi thường thiệt hại của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân nơi cơ quan thi hành án dân sự có trụ sở; l) Bản án, quyết định khác theo quy định của pháp luật.”
     Như vậy, theo quy định trên, hiện nay thẩm quyền THADS thuộc thẩm quyền của cơ quan THADS cấp tỉnh, toàn bộ hồ sơ thi hành án (bao gồm cả hồ sơ đang thi hành) sẽ chuyển về cơ quan THADS tỉnh, thành phố, sau đó, cơ quan THADS cấp tỉnh, thành phố phân công các Phòng THADS khu vực tổ chức thi hành các vụ việc sau[1]:
     - Các vụ việc đang do các Chi cục THADS trong khu vực trước khi sắp xếp tổ chức thi hành.
     - Các bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án nhân dân khu vực; bản án, quyết định phúc thẩm, quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án, quyết định của Tòa án nhân dân tại khu vực đó.
     Các trường hợp khác do Thủ trưởng cơ quan THADS tỉnh, thành phố quyết định.
     Theo đó, thay vì theo địa giới hành chính từng huyện, thẩm quyền giải quyết công việc của Phòng THADS khu vực được mở rộng theo địa bàn của các đơn vị hành chính đã sáp nhập hoặc được giao phụ trách. Điều này đòi hỏi các cơ quan THADS phải có hướng dẫn cụ thể về việc tiếp nhận, thụ lý hồ sơ và bàn giao công việc trong giai đoạn chuyển tiếp.
     Thứ ba, đổi mới phương thức quản lý, chỉ đạo điều hành và lề lối làm việc.
     Mô hình tổ chức mới đòi hỏi sự thay đổi căn bản trong tư duy và phương thức quản lý. Với mô hình hai cấp, việc chỉ đạo nghiệp vụ từ Cục Quản lý THADS đến các Phòng khu vực sẽ trực tiếp và thông suốt hơn, giảm thiểu các khâu trung gian, đảm bảo sự thống nhất trong toàn hệ thống. Bên cạnh đó, trưởng Phòng THADS khu vực có trách nhiệm quản lý một địa bàn rộng hơn, khối lượng công việc lớn hơn, đòi hỏi phải nâng cao năng lực quản lý, điều hành và tinh thần trách nhiệm của người đứng đầu.
     Cùng với việc đổi mới phương thức quản lý, chỉ đạo điều hành thì việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số cũng đóng vai trò quan trọng. Đây là giải pháp trọng tâm để vận hành hiệu quả mô hình mới. Các đơn vị được yêu cầu chủ động, tích cực ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số một cách thực chất trong việc tiếp nhận hồ sơ, quản lý vụ việc, phục vụ yêu cầu của người dân và giải quyết công việc kịp thời.
     Thứ tư, đẩy mạnh xã hội hóa công tác thi hành án dân sự.
    Cùng với việc tinh gọn bộ máy nhà nước, chủ trương xã hội hóa hoạt động THADS thông qua Thừa phát lại được đề xuất mạnh mẽ hơn trong dự thảo Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi) năm 2025. Theo đó, các quy định mới được kỳ vọng sẽ mở rộng phạm vi hoạt động của Thừa phát lại, giúp giảm tải công việc cho cơ quan THADS công lập và thúc đẩy sự tham gia của các tổ chức, cá nhân vào quá trình thi hành án. Ngoài ra, việc xây dựng cơ sở dữ liệu về vi bằng là một phần quan trọng của tiến trình này, nhằm đảm bảo tính minh bạch, an toàn pháp lý cho hoạt động xã hội hóa.
     2. Một số vướng mắc, bất cập từ thực tiễn
Quá trình sáp nhập, tổ chức lại các cơ quan THADS đã mang lại những kết quả tích cực ban đầu như giảm đầu mối trực thuộc, tăng cường sự quản lý tập trung và thống nhất trong toàn hệ thống. Song, thực tiễn vận hành mô hình mới này đã và đang đối mặt với nhiều bất cập, ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ và chất lượng công tác THADS, một khâu cuối cùng, quan trọng nhất trong quá trình thực thi công lý.
     Thứ nhất, bất cập về tổ chức bộ máy và quản lý điều hành.
     Sau sáp nhập, một số Phòng THADS phải gánh khối lượng công việc khổng lồ, tiếp nhận án từ các đơn vị cũ, trong khi biên chế không được tăng cường tương ứng. Tình trạng này dẫn đến sự quá tải ở một số đơn vị, trong khi ở những nơi khác có thể xảy ra tình trạng dư thừa nhân lực cục bộ, gây lãng phí nguồn lực.
Mặc dù mô hình hai cấp hướng tới sự chỉ đạo tập trung, thống nhất, nhưng trong thực tế, sự phối hợp giữa cơ quan THADS cấp tỉnh với các Phòng THADS khu vực, cũng như sự phối hợp liên ngành tại địa phương đôi khi chưa nhịp nhàng. Thiếu các quy chế phối hợp hiệu quả và chế tài xử lý nghiêm khắc đối với các cơ quan không thực hiện trách nhiệm phối hợp đã làm chậm tiến độ xử lý các vụ án phức tạp.
     Bên cạnh đó, do địa bàn rộng và số lượng đơn vị trực thuộc lớn sau sáp nhập, công tác kiểm tra, giám sát của cơ quan cấp trên đối với cơ quan cấp dưới có phần giảm sút về tần suất và chất lượng, dẫn đến việc khó phát hiện và chấn chỉnh kịp thời các sai sót, vi phạm trong hoạt động THADS.
     Thứ hai, thách thức về nguồn nhân lực và chuyên môn nghiệp vụ.
     Yếu tố con người luôn là trung tâm của mọi hoạt động. Sau sáp nhập, nguồn nhân lực THADS bộc lộ nhiều bất cập:
     Do khối lượng công việc lớn, tính chất công việc phức tạp, đối mặt với nhiều rủi ro (thậm chí nguy hiểm đến tính mạng, tài sản) đã tạo áp lực tâm lý nặng nề cho Chấp hành viên và cán bộ THADS. Tình trạng biến động nhân sự, xin nghỉ việc hoặc chuyển công tác có xu hướng gia tăng ở một số địa phương.
     Ngoài ra, việc sắp xếp, bố trí cán bộ sau sáp nhập đôi khi chưa thực sự phù hợp với năng lực, sở trường của từng cá nhân. Một số Chấp hành viên thiếu kinh nghiệm trong xử lý các vụ án lớn, phức tạp về kinh tế, tham nhũng hoặc liên quan đến tài sản có yếu tố nước ngoài, dẫn đến vướng mắc kéo dài trong quá trình thi hành án.
     Thứ ba, những khó khăn trong việc xác minh tài sản của người phải thi hành án.
Việc xác minh tài sản của người phải thi hành án còn gặp nhiều rào cản pháp lý. Thực tế cho thấy việc xác minh tài sản của người phải thi hành án, đặc biệt là tài khoản ngân hàng, tài sản ở các địa phương khác hoặc đương sự là người phải thi hành án tẩu tán tài sản, nên Chấp hành viên gặp nhiều khó khăn trong quá trình xác minh, bởi lẽ, các quy định pháp lý còn chưa đủ mạnh và cơ chế phối hợp thông tin chưa hiệu quả giữa các cơ quan.
     3. Một số giải pháp đảm bảo thực hiện có hiệu quả trong công tác thi hành án dân sự
     Việc sáp nhập các cơ quan THADS là chủ trương cần thiết, nhưng để mô hình này vận hành trơn tru và hiệu quả, cần có những giải pháp đồng bộ.
     Thứ nhất, để khắc phục những bất cập về tổ chức bộ máy và quản lý điều hành sau sáp nhập các cơ quan THADS, cần rà soát thực trạng biên chế, điều tiết và luân chuyển nhân lực linh hoạt, cùng với ứng dụng công nghệ thông tin mạnh mẽ. Nhằm nâng cao hiệu quả phối hợp liên ngành, cần hoàn thiện Quy chế phối hợp chặt chẽ, bổ sung chế tài xử lý vi phạm, tăng cường kiểm tra, giám sát, đổi mới phương thức kiểm tra, giám sát, phân cấp, phân quyền rõ ràng trong quản lý, chỉ đạo và nâng cao chất lượng báo cáo, thống kê.
     Thứ hai, để giải quyết các thách thức về nguồn nhân lực và chuyên môn nghiệp vụ trong công tác THADS cần giảm áp lực và ổn định tư tưởng cho đội ngũ cán bộ, có chính sách đãi ngộ thỏa đáng, kịp thời, tương xứng với tính chất công việc nhiều áp lực và rủi ro của Chấp hành viên. Đề xuất cải thiện chế độ phụ cấp đặc thù, nâng mức bảo hiểm cho cán bộ, đồng thời quan tâm hơn nữa đến điều kiện làm việc, trang bị bảo hộ cần thiết khi thực hiện nhiệm vụ cưỡng chế. Các tổ chức Đảng, đoàn thể cần tăng cường công tác tư tưởng, động viên, hỗ trợ tâm lý, xây dựng môi trường làm việc đoàn kết, nhằm hạn chế tình trạng biến động, xin nghỉ việc hoặc chuyển công tác.
     Bên cạnh đó cần nâng cao chất lượng chuyên môn nghiệp vụ và sắp xếp nhân sự hiệu quả, cần thực hiện rà soát, đánh giá lại năng lực, sở trường của từng Chấp hành viên sau sáp nhập để bố trí công việc phù hợp. Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu, bồi dưỡng kiến thức pháp luật và kỹ năng xử lý các vụ án phức tạp, án lớn về kinh tế, tham nhũng, có yếu tố nước ngoài. Áp dụng các hình thức đào tạo linh hoạt, có thể mời chuyên gia từ các ngành khác (ngân hàng, tài chính, bất động sản) tham gia giảng dạy. Cần xây dựng đội ngũ Chấp hành viên có chuyên môn sâu, là hạt nhân để xử lý các vụ việc khó khăn, vướng mắc, đảm bảo hiệu quả công tác THADS trong tình hình mới.
     Thứ ba, để giải quyết những khó khăn trong việc xác minh tài sản của người phải thi hành án, cần tập trung vào các giải pháp sau:
Về hoàn thiện cơ chế pháp lý, kiến nghị sửa đổi, bổ sung Luật THADS và các văn bản hướng dẫn theo hướng trao quyền mạnh mẽ, đầy đủ hơn cho Chấp hành viên trong việc xác minh tài sản, đặc biệt là quyền yêu cầu cung cấp thông tin tài khoản ngân hàng và các tài sản khác ở các địa phương ngoài địa bàn. Cần bổ sung các chế tài đủ mạnh để xử lý nghiêm khắc các tổ chức, cá nhân cố tình che giấu, tẩu tán tài sản hoặc không cung cấp thông tin, gây cản trở hoạt động THADS.
Về tăng cường phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ thông tin, cần xây dựng, hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về THADS có sự kết nối, liên thông với các cơ sở dữ liệu quốc gia khác như dân cư, đất đai, đăng ký doanh nghiệp, thuế, bảo hiểm xã hội và đặc biệt là hệ thống thông tin quản lý tài khoản ngân hàng. Cơ chế phối hợp thông tin giữa các cơ quan liên quan cần được chuẩn hóa, điện tử hóa, đảm bảo việc tra cứu, xác minh thông tin tài sản của người phải thi hành án được nhanh chóng, chính xác và kịp thời, khắc phục tình trạng cơ chế phối hợp kém hiệu quả hiện nay.
     Có thể thấy, việc sắp xếp, tinh gọn hệ thống THADS sau tháng 7/2025 là một bước đi quan trọng nhằm xây dựng bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Những điểm mới về mô hình tổ chức, thẩm quyền và phương thức quản lý đặt ra yêu cầu cao về sự thích nghi, đổi mới tư duy và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ. Để mô hình mới vận hành trơn tru và đạt hiệu quả cao nhất, cần có sự chỉ đạo sát sao của Bộ Tư pháp và sự chủ động của các địa phương trong việc giải quyết các khó khăn, vướng mắc phát sinh trong giai đoạn chuyển tiếp, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân và Nhà nước.

---