Bất cập khi thực hiện pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm trong hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại tại tỉnh Quảng Bình và một số kiến nghị

1. Vướng mắc, bất cập trong quá trình thực hiện đăng ký biện pháp bảo đảm trong hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại tại tỉnh Quảng Bình

Hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm có vai trò và ý nghĩa quan trọng trong việc công khai và minh bạch tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm, trong đó có vấn đề về quyền sở hữu, quyền sử dụng giúp cho cá nhân, tổ chức có nguồn thông tin cần thiết để xem xét, quyết định trước khi tiến hành các giao dịch, góp phần bảo đảm an toàn pháp lý cho các bên.

Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình thực hiện pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm trong hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại (NHTM) tại tỉnh Quảng Bình vẫn còn tồn tại những hạn chế, vướng mắc cụ thể như sau:

Thứ nhất, về thẩm quyền đăng ký biện pháp giao dịch bảo đảm: Theo quy định tại Điều 10 Nghị định số 99/2022/NĐ-CP ngày 30/11/2022 của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm, thẩm quyền đăng ký thuộc về các cơ quan sau: (i) Cục Hàng không Việt Nam trực thuộc Bộ Giao thông vận tải thực hiện đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm bằng tàu bay; (ii) Cục Hàng hải Việt Nam hoặc Chi cục Hàng hải, Cảng vụ Hàng hải theo phân cấp của Cục Hàng hải Việt Nam trực thuộc Bộ Giao thông vận tải (sau đây gọi là Cơ quan đăng ký tàu biển Việt Nam) thực hiện đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm bằng tàu biển (có ba cơ quan đặt tại Hải Phòng, Đà Nẵng và Thành phố Hồ Chí Minh); (iii) Văn phòng đăng ký đất đai trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường, Chi nhánh của Văn phòng đăng ký đất đai (sau đây gọi là Văn phòng đăng ký đất đai) thực hiện đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm bằng quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất; (iv) Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản của Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm thuộc Bộ Tư pháp (đăng ký tại một trong ba Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản tại Thành phố Hà Nội, TP. Đà Nẵng, Thành phố Hố Chí Minh) thực hiện đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm bằng động sản và các tài sản khác không thuộc thẩm quyền đăng ký của các cơ quan trên; (v) Tổng công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam thực hiện đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm bằng chứng khoán đã đăng ký tập trung theo quy định của pháp luật về chứng khoán.

Tuy nhiên, trên thực tế, quy định này phát sinh bất cập khi quy định thẩm quyền cho nhiều cơ quan khác nhau gây nên sự phân tán cũng như khó khăn cho khách hàng có nhu cầu đăng ký biện pháp bảo đảm để vay vốn tại NHTM. Hiện nay, ở tỉnh Quảng Bình, cơ quan có thẩm quyền đăng ký biện pháp bảo đảm đối với quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất là Văn phòng đăng ký đất đai và Chi nhánh của các huyện, nếu người dân sử dụng tài sản khác như tàu biển hoặc động sản thì phải đăng ký tại Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản tại TP. Đà Nẵng, điều này gây nên sự bất tiện cho người dân khi thực hiện yêu cầu của mình. Bên cạnh đó, một số tài sản khi đăng ký khó xác định chính xác thẩm quyền như trường hợp cùng là tàu đi lại trên mặt nước nhưng tàu biển thì đăng ký tại cơ quan đăng ký tàu biển và thuyền viên khu vực nơi tàu biển đó đăng ký ban đầu, các loại tàu khác như tàu đánh cá, ca nô, phà, các phương tiện nổi khác không phải là tàu biển thì đăng ký ở Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản tại TP. Đà Nẵng.

Thứ hai, thủ tục đăng ký biện pháp bảo đảm: Pháp luật hiện hành đã quy định khá rõ trình tự, thủ tục về đăng ký biện pháp bảo đảm cho từng loại tài sản bảo đảm. Tuy nhiên, đối với tài sản bảo đảm là bất động sản vẫn còn vướng mắc trên thực tế, gây khó khăn cho công tác quản lý, vì vẫn còn khá nhiều loại giấy tờ trong thành phần hồ sơ; thủ tục vẫn còn phức tạp, một số giai đoạn không cần thiết gây mất thời gian cho người yêu cầu đăng ký, ví dụ như: Trường hợp cơ quan đăng ký yêu cầu cung cấp thêm giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất là cây lâu năm (cây cà phê, vườn chè…), một số cơ quan đăng ký không chấp nhận việc đăng ký thế chấp phần tài sản này; hoặc trường hợp khi nhân viên ngân hàng nộp và nhận kết quả đăng ký biện pháp bảo đảm trực tiếp, một số cơ quan đăng ký yêu cầu phải có giấy ủy quyền có công chứng/chứng thực của chủ tài sản hoặc chính chủ tài sản đến nhận tài sản, cơ quan đăng ký không chấp nhận giấy giới thiệu của ngân hàng; phải có bộ hồ sơ pháp lý của ngân hàng và chữ ký mẫu của người đại diện của ngân hàng ký trên đơn đăng ký[1].

Pháp luật hiện hành chưa quy định rõ có cần phải thực hiện nộp bộ hồ sơ pháp lý cũng như mẫu chữ ký của người đại diện ngân hàng ký trên đơn đăng ký hay không, chính điều này khiến cho việc thực hiện trên thực tế thiếu thống nhất và cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã yêu cầu thêm những giấy tờ khác, gây khó khăn cho các chủ thể thực hiện đăng ký.

Thứ ba, về thời hạn giải quyết thủ tục đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm: Thời hạn giải quyết thủ tục đăng ký, cung cấp thông tin về biện pháp bảo đảm được quy định tại khoản 1 Điều 16 Nghị định số 102/2017/NĐ-CP ngày 01/9/2017 của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm, theo đó, nếu nhận hồ sơ sau 15 giờ thì hoàn thành việc đăng ký, cung cấp thông tin trong ngày tiếp theo; trường hợp phải kéo dài thời gian giải quyết hồ sơ, thì cũng không quá 03 ngày làm việc. Tuy nhiên, trên thực tế, trong một số trường hợp cơ quan đăng ký trả kết quả muộn hơn so với thời gian quy định hoặc đặt ra thời hạn trả kết quả chưa phù hợp với quy định trên. Điều này khiến cho các ngân hàng không kịp thời gian để giải ngân cho khách hàng trong cùng ngày, gây khó khăn cho các khách hàng đang cần nguồn vốn vay, từ đó gây ảnh hưởng không nhỏ tới quyền lợi của khách hàng và các ngân hàng[2].

Thứ tư, việc xác định chủ thể tham gia quan hệ về đăng ký biện pháp bảo đảm trong hoạt động cho vay của các NHTM: Trong quan hệ về đăng ký biện pháp bảo đảm, việc xác định đúng chủ thể tham gia có ý nghĩa rất lớn, đặc biệt là khi có tranh chấp xảy ra do vi phạm nghĩa vụ trả nợ. Hiện nay, để bảo đảm cho hoạt động vay của các NHTM tại tỉnh Quảng Bình, các tổ chức, cá nhân sử dụng tài sản bảo đảm chủ yếu là quyền sử dụng, tài sản gắn liền với đất, trong đó một trong những yếu tố vướng mắc trên thực tế đó là xác định chủ thể trong quan hệ thế chấp quyền sử dụng đất. Theo đó, pháp luật về dân sự, đất đai và các luật chuyên ngành khác quy định rõ về chủ thể bao gồm: Chủ thể nhận thế chấp và chủ thể thế chấp. Nếu như bên nhận thế chấp là các NHTM, thì bên thế chấp có thể là cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân. Các chủ thể này phải thỏa mãn điều kiện về năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự, ngoài ra còn phải đáp ứng quy định của pháp luật chuyên ngành, đặc biệt đối với tài sản thế chấp là quyền sử dụng đất. Tuy nhiên, trong thực tiễn cho vay tại các NHTM, một số trường hợp xác lập hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất để bảo đảm cho khoản vay vẫn chưa xác định chính xác chủ thể thế chấp dẫn tới tranh chấp xảy ra, hợp đồng thế chấp bị Tòa án tuyên vô hiệu. Hệ quả là, các NHTM không thu hồi được nợ và cũng không xử lý được tài sản bảo đảm để bù đắp cho khoản vay đã cấp cho khách hàng.

2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm trong hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại

Để khắc phục những vướng mắc trong thực tiễn thi hành pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm trong hoạt động cho vay của các NHTM cũng như nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật cần tập trung vào một số giải pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, hoàn thiện mô hình tổ chức, hoạt động của hệ thống cơ quan đăng ký biện pháp bảo đảm: Để khắc phục những bất cập của mô hình cơ quan đăng ký biện pháp bảo đảm hiện nay, đồng thời nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan này trong giai đoạn tới cần có những thay đổi về mặt thể chế, chính sách pháp luật mang tính đột phá trong quy định về mô hình tổ chức và cơ chế vận hành. Theo đó, trong thời gian tới thay đổi theo lộ trình mô hình hiện nay thành mô hình tổ chức đăng ký thuộc hệ thống tư pháp, giảm bớt các cơ quan chuyên ngành thực hiện nghiệp vụ đăng ký.

Thứ hai, đơn giản hoá thủ tục đăng ký biện pháp bảo đảm đặc biệt đối với tài sản là bất động sản: Trong những năm qua, thủ tục hành chính nói chung và thủ tục đăng ký biện pháp bảo đảm đối với bất động sản nói riêng đã được đơn giản hóa, giảm nhiều bước thực hiện, hồ sơ, giấy tờ đã đơn giản hơn, tiết kiệm thời gian, chi phí cho người dân. Tuy nhiên, trong một số trường hợp vẫn chưa thực sự thuận lợi cho người dân, do đó cần có sự cải cách hơn nữa đối với các thủ tục này, giảm bớt các loại giấy tờ không cần thiết hoặc đã được chứng minh thông tin ở các loại giấy tờ khác như: Thực hiện đăng ký thông báo đối với những hợp đồng bảo đảm bằng bất động sản đã được công chứng, không cần nộp giấy phép xây dựng khi đăng ký thế chấp tài sản hình thành trong tương lai… như vậy sẽ tạo điều kiện cho các bên vừa thuận lợi cho công tác quản lý nhà nước.

Thứ ba, xây dựng cơ chế trao đổi thông tin về tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm giữa cơ quan đăng ký biện pháp bảo đảm và các cơ quan có liên quan: Để nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm, trong thời gian tới, cần xây dựng cơ chế trao đổi thông tin về tình trạng pháp lý của tài sản giữa cơ quan có thẩm quyền đăng ký với các cơ quan khác như tổ chức hành nghề công chứng, cơ quan thi hành án dân sự, cơ quan đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng… phù hợp với mục tiêu cải cách hành chính, trình tự, thủ tục minh bạch, dễ áp dụng; khắc phục được những bất cập về việc thông tin phân tán, thiếu sự đồng bộ, chính xác. Có như vậy, thông tin về tài sản mới bảo đảm được tính minh bạch, đặc biệt giúp cho các NHTM có cơ sở bảo đảm về mặt pháp lý để quyết định cấp tín dụng. Một trong những giải pháp tăng cường sự phối hợp đó chính là xây dựng và vận hành quy chế phối hợp giữa cơ quan đăng ký biện pháp bảo đảm với các cơ quan khác tập trung các nội dung chủ yếu như: Tuyên truyền, phổ biến pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm; rà soát, kiểm tra các văn bản quy phạm pháp luật do cơ quan có thẩm quyền ban hành về đăng ký biện pháp bảo đảm; xây dựng, quản lý, khai thác cơ sở dữ liệu; cung cấp, trao đổi thông tin về đăng ký biện pháp bảo đảm; cập nhật, công bố thông tin về tài sản thế chấp sau khi thực hiện đăng ký thay đổi nội dung thế chấp đã đăng ký, sửa chữa sai sót, xóa đăng ký biện pháp bảo đảm; thông báo về việc kê biên tài sản thi hành án, giải tỏa tài sản kê biên thi hành án; tổ chức giao ban, sơ kết, tổng kết về công tác phối hợp quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm; rà soát, thống kê, báo cáo định kỳ, đột xuất về đăng ký biện pháp bảo đảm.

Thứ tư, chú trọng hoạt động đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng về chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ làm công tác đăng ký giao dịch bảo đảm: Trong những năm qua, Nhà nước ta chú trọng việc tổ chức các chương trình tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật cũng như kỹ năng, nghiệp vụ cho đội ngũ này. Tuy nhiên, pháp luật thường xuyên thay đổi, công nghệ thông tin ngày một phát triển đặt ra yêu cầu phải tổ chức thường xuyên hơn, cũng như có sự đầu tư thích đáng cho hoạt động đào tạo, bồi dưỡng, từ đó khắc phục những yếu kém về năng lực, trình độ của cán bộ đăng ký. Bên cạnh việc tổ chức các lớp tập huấn, đào tạo đội ngũ cán bộ đăng ký, cơ quan có chức năng quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm cần chú trọng đến công tác chỉ đạo, hướng dẫn nghiệp vụ về giao dịch bảo đảm và đăng ký biện pháp bảo đảm. Đây là những hoạt động cũng như giải pháp nghiệp vụ rất hiệu quả, nếu được chú trọng đúng mức sẽ có ảnh hưởng tích cực đến hiệu lực, hiệu quả của công tác đăng ký biện pháp bảo đảm trong cả nước, từ đó việc tổ chức và hoạt động của hệ thống đăng ký biện pháp bảo đảm sẽ được củng cố và nâng cao.

Thứ năm, xây dựng và triển khai cơ chế kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm tại các cơ quan đăng ký biện pháp bảo đảm: Cùng với các giải pháp tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật, chỉ đạo và hướng dẫn nghiệp vụ, nhằm đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực, trình độ của cán bộ đăng ký biện pháp bảo đảm, thì việc xây dựng và triển khai cơ chế kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm là hết sức cần thiết nhằm tăng cường mạnh mẽ hơn nữa hiệu quả của việc tổ chức và thực hiện. Thực tiễn áp dụng pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm vẫn còn thiếu những giải pháp quyết liệt trong việc kiểm tra, giám sát. Việc kiểm tra có lúc, có nơi vẫn còn mang tính hình thức, chưa có những kết quả cụ thể, góp ý để nâng cao hoạt động đăng ký. Do đó, để nâng cao chất lượng quản lý về lĩnh vực này, cần xây dựng và triển khai cơ chế kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm tại các cơ quan đăng ký biện pháp bảo đảm. Chính hoạt động này góp phần phát hiện, loại bỏ những hành vi vi phạm pháp luật, các hoạt động không đúng vai trò và chức năng của mình. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật tạo tiền đề cho hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm được thực hiện một cách nghiêm túc trên thực tế[3].

Trước đòi hỏi và yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội, yêu cầu và xu thế hội nhập quốc tế, nên một số quy định của pháp luật hiện hành về đăng ký biện pháp bảo đảm cần được nghiên cứu, đánh giá để sửa đổi, bổ sung hay hủy bỏ cho phù hợp với thực tiễn, nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện các quy định này tại các NHTM trong thời gian tới góp phần vận hành tốt nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và đáp ứng yêu cầu của nền tài chính hiện đại trong thời gian tới./.

ThS. Hoàng Thị Thu Phương & ThS. Phan Thị Phương Huyền

Trường Cao đẳng Luật miền Trung

Ảnh: internet