Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh niên

Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam, Người không chỉ để lại di sản vô giá về chính trị, văn hóa mà còn là những bài học quý báu về giáo dục, đặc biệt trong việc giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh niên. Thanh niên, với tư cách là lực lượng xung kích của xã hội, luôn được Chủ tịch Hồ Chí Minh coi là “rường cột của nước nhà”, là nhân tố quyết định tương lai dân tộc. Vì vậy, tư tưởng của Người về giáo dục đạo đức và lối sống cho thanh niên mang tính định hướng sâu sắc, vừa có giá trị lịch sử, vừa mang ý nghĩa hiện đại.

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh vai trò của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng. Người khẳng định: “Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Thật vậy, nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên”. Trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, thanh niên nói chung phải là những người xung phong trong công cuộc phát triển kinh tế và văn hóa. Chủ tịch Hồ Chí Minh rất tin tưởng ở sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội của nước ta vì chúng ta có “một thế hệ thanh niên hăng hái và kiên cường”, “Dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, Bác tin chắc rằng thanh niên ta sẽ hoàn thành thắng lợi những nhiệm vụ rất vẻ vang của đạo quân xung phong tất thắng trong sự nghiệp xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh”. Người từng gửi lời nhắn nhủ đến thanh niên trong “Thư gửi học sinh” năm 1945: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai cùng các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ nhấn mạnh vai trò cá nhân mà còn đặt thanh niên vào bối cảnh lịch sử cụ thể. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Người đã chỉ đạo thành lập Đoàn Thanh niên Cứu quốc để tập hợp sức trẻ, thúc đẩy tinh thần yêu nước. Các phong trào như “Ba sẵn sàng” hay “Năm xung phong” trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước cũng được khởi xướng từ tinh thần này. Các phong trào ấy không chỉ giúp bảo vệ đất nước mà còn xây dựng ý chí, bản lĩnh kiên cường cho thế hệ trẻ. Bên cạnh đó, Người thường xuyên nhắc nhở thanh niên rằng: “Thanh niên phải làm đầu tàu, gương mẫu trong công cuộc đấu tranh và xây dựng. Nếu không có thanh niên thì sự nghiệp cách mạng không thể thành công”. Những lời dạy ấy, dù trong thời kỳ chiến tranh hay hòa bình, đều khẳng định thanh niên không chỉ là tương lai mà còn là lực lượng chủ đạo quyết định sự hưng thịnh của dân tộc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng việc giáo dục đạo đức cách mạng cho thanh niên, trong đó nổi bật là các phẩm chất: cần, kiệm, liêm, chính. Theo Người, đây là những giá trị nền tảng để xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa. Người khuyên thanh niên phải:

- Cần: Chăm chỉ học tập, lao động. Sự chăm chỉ không chỉ nâng cao năng lực cá nhân mà còn tạo ra giá trị lao động phục vụ xã hội, góp phần xây dựng một đất nước phát triển, thịnh vượng.

- Kiệm: Tiết kiệm của cải, thời gian, công sức. Người từng phê phán mạnh mẽ lối sống xa hoa, lãng phí và nhắc nhở thanh niên biết quý trọng từng đồng tiền, bát gạo. Trong xã hội chủ nghĩa, tiết kiệm không chỉ là phẩm chất cá nhân mà còn là cách bảo vệ nguồn lực quốc gia, đảm bảo sự phân bổ công bằng và hiệu quả tài nguyên cho cộng đồng.

- Liêm: Sống trung thực, ngay thẳng. Đối với xã hội chủ nghĩa, liêm khiết là nguyên tắc nền tảng để xây dựng một bộ máy nhà nước trong sạch, không tham nhũng, nơi quyền lợi của người dân được đặt lên hàng đầu.

- Chính: Giữ vững lập trường, lối sống chính trực, không bị cám dỗ bởi những điều xấu xa. Trong tác phẩm “Đường Kách Mệnh” Người nhấn mạnh: “Muốn làm cách mạng thì trước hết phải sửa mình”. Phẩm chất này giúp thanh niên duy trì lòng trung thành với lý tưởng xã hội chủ nghĩa, đấu tranh chống lại các hiện tượng tiêu cực, bảo vệ sự công bằng và lẽ phải.

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở thanh niên phải nuôi dưỡng lòng yêu nước, đặt lợi ích của Tổ quốc lên trên hết. Người từng viết trong bài “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”: “Mỗi người tốt, việc tốt là một bông hoa đẹp. Cả dân tộc ta là một rừng hoa đẹp”. Lòng yêu nước phải được cụ thể hóa bằng những việc làm thiết thực như học tập tốt, lao động sáng tạo và sẵn sàng xung phong đến các vùng khó khăn. Người cũng khuyến khích thanh niên tham gia các phong trào cách mạng như “Thanh niên ba sẵn sàng” trong kháng chiến chống Mỹ, thể hiện trách nhiệm xã hội qua những hành động cụ thể, thiết thực.

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở thanh niên tránh xa lối sống xa hoa, lười biếng, sa vào các tệ nạn xã hội. Người đã đề ra chủ trương chống các tệ nạn xã hội (cờ bạc, rượu chè, mê tín, dị đoan và các hủ tục khác). Đối với thanh niên, Người có yêu cầu cao trong quá trình rèn luyện, tạo dựng cho bản thân nếp sống văn hóa. Muốn vậy, phải đấu tranh chống lại “tâm lý ham sung sướng, tránh khó nhọc, chống lười biếng, chống xa xỉ, chống kiêu ngạo, khoe khoang, chống sinh hoạt ủy mị, vô kỷ luật”. Người luôn khuyến khích mọi người, nhất là thế hệ trẻ luyện tập thể dục thể thao, luyện tập thể chất, nâng cao sức khỏe phục vụ cho Tổ quốc. Người coi đó là một biểu tượng của lòng yêu nước. Năm 1946, Bác kêu gọi toàn dân tập thể dục: “Mỗi một người dân yếu ớt tức là cả nước yếu ớt, mỗi một người dân khỏe mạnh tức là cả nước mạnh khỏe. Vậy nên, luyện tập thể dục bồi bổ sức khỏe là bổn phận của mỗi một người yêu nước…”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm phải giáo dục từ tuổi trẻ và giáo dục là sự nghiệp của quần chúng nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng. Kết quả giáo dục phụ thuộc rất lớn vào đường lối của Đảng, trách nhiệm của chính quyền, các ngành, các cấp, các đoàn thể - đặc biệt là đoàn thanh niên - của cha mẹ học sinh. Giáo dục trong nhà trường là vô cùng quan trọng, song đó mới chỉ là một phần, phần còn lại thuộc về vai trò của các đoàn thể nhân dân, gia đình, xã hội. Người viết: “Giáo dục các em là việc chung của gia đình, trường học và xã hội... Gia đình, trường học và xã hội chăm lo giáo dục, đều nhằm mục đích làm cho các em mai sau trở nên những công dân tốt, những cán bộ tốt, những người chủ tốt của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”. Bác thường căn dặn: “Trường học, gia đình và đoàn thể thanh niên phải liên hệ chặt chẽ trong việc giáo dục thanh niên… Trường học, gia đình và đoàn thể thanh niên cần phải chú ý đến giáo dục tư tưởng, thái độ, hoạt động và sinh hoạt hàng ngày của thanh niên để kịp thời khuyến khích, uốn nắn, sửa chữa”. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh “thực hiện giáo dục không thể tuỳ tiện... Giáo dục cũng phải theo hoàn cảnh, điều kiện. Phải ra sức làm, không được vội... Làm phải có kế hoạch, có từng bước. Việc gì cũng phải từ nhỏ dần dần đến to, từ dễ dần dần đến khó, từ thấp dần dần đến cao. Một chương trình nhỏ mà thực hành được hẳn hoi, hơn là một trăm chương trình to tát mà làm không được”. Vì vậy, để đạt được mục tiêu giáo dục, phải biết kết hợp học tập với việc chơi, dạy từ dễ đến khó. Với trẻ nhỏ, Người cho rằng: “Trong lúc học, cũng cần cho chúng vui, trong lúc vui cũng cần làm cho chúng học”. Với thanh niên thì phải chuyên tâm học hành và công tác, nhưng cũng cần có vui chơi. Vui chơi lành mạnh là một bộ phận trong sự sinh hoạt của thanh niên... Trong vui chơi cũng cần có giáo dục.

Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh niên là kim chỉ nam quý báu trong việc xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam - những chủ nhân tương lai của đất nước vừa “hồng” vừa “chuyên”. Việc học tập và làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ giúp thanh niên nâng cao đạo đức mà còn khơi dậy lòng tự hào dân tộc, tiếp tục phát huy truyền thống yêu nước, bất khuất, đồng thời khuyến khích sự sáng tạo, đổi mới để bắt kịp sự phát triển của thế giới.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Hồ Chí Minh toàn tập, tập II, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2000.